Maqedonasit e përdorën këtë për tallje. Po! Po ata maqedonas që as nuk dinë çfarë të bëjnë me veten e tyre. Kështu u krijua një atmosferë e “të shurdhrit qeshin memecët”. Dhe kur e sheh, gjithçka zbret në primitivizëm, në mjerim njerëzor, në ikje nga vetja, duke u tallur me tjetrin! Por, për të qenë të qartë, sa më shumë popullsi ka Maqedonia, aq më shumë janë të gjithë – i njëjti mut! Edhe turku edhe kauri, edhe qorri edhe sakati!

Nga Agim JONUZ

Një prift katolik shqiptar Gjergj Fishta ka thënë një herë “Vërtet kemi Bajram dhe Pashkë, por shqiptarinë e kemi bashkë”! Populli shqiptar si një diçka e rrallë në botë është një tërësi që ka tre fe në dhe të njëjtin popull. Këto janë tre mjedise të ndryshme dhe tre kultura të ndryshme themelore të sjelljes. Një gjë është krejtësisht e zakonshme, ajo është çështja shqiptare dhe “Shqiptaria”, dmth. shqiptaria. Në një komunitet multikulturor dhe multifetar, është shumë e vështirë të bëhet një prerje e një modeli dhe stereotipi të përbashkët të shqiptarit mesatar. Në rrugë, në mënyrë primitive dhe elementare përkufizimi, pala maqedonase i quan “shiptari” në zhargonin e rrugës. Epo ok, këtu nuk do të hidhërohem me atë që më quajnë “shiptar”, por do të përpiqem të jem jashtë situatës dhe të shtjelloj disa gjëra. Theksoj, po flasim për nivel lokal, rajonal maqedonas.Advertisements

Nuk e kam për herë të parë të dëgjoj marrëzi të tilla, por këto ditë një i njohur në rrugë më thotë “a be asnjëherë nuk do të thosha që je një “Shiptar”, domethënë aspak nuk i dukem si një i tillë. Ndonëse tashmë jam totalisht i imunizuar nga ato budallallëqe, prapë më shqetëson pak fakti që thotë se për t’u dukur si shqiptar duhet të kesh disa elemente të caktuara njohjeje. Nga ana tjetër, pyes veten se çfarë imazhi kemi ndërtuar ne shqiptarët te maqedonasit për të na karakterizuar në mënyrën e tyre. Së pari, mjedisi ndërmjet maqedonasve dhe shqiptarëve në Maqedoni bazohet në diversitetin fetar. Shumica e shqiptarëve janë myslimanë. Ky dallim i karakterit fetar e ka ndarë popullin që nga koha turke në të cilën popullsia dhe jeta ndaheshin në të ashtuquajturat “ose turke ose kaure”. Megjithatë, në një mënyrë jetese moderne, dallimet janë të padukshme me sy të lirë, derisa ato të përcaktohen në bazë të gjuhës dhe përkatësisë politike. Në institucione asnjë shqiptar nuk mban “keçe” (plis) për t’u dalluar dukshëm, as një maqedonas nuk vishet si komit për t’u vënë re nga larg. Cilat janë dallimet që i bëjnë njerëzit të dallueshëm në kohët moderne dhe mbi të cilat njerëzit krijojnë antagonizma.

Antropologjia është e njëjtë. Dallimi është kulturor. Në Shkup, ndarja në krahun e majtë dhe të djathtë të Vardarit është aq eksplicite sa mund të vërehet lehtësisht se në çfarë ambienti ndodhet. Mirëpo, ky është ambienti. Nuk është një pamje fizike. Sido që të jetë, ana e majtë e Vardarit në mënyrën e vet specifike, sado ta mohojmë të vërtetën, jo vetëm është e getoizuar por edhe e izoluar. Thënë figurativisht, që nga Bit Pazari e këndej është një lloj “gjendje tjetër”. Në botën e vet karakteristike, të sunduar nga ambienti i Islamit, në një gjuhë dhe kulturë tjetër. Dallimet kulturore dhe ambienti i jetës vlejnë edhe për Maqedoninë Perëndimore, ku shumica janë shqiptarë. Këtu arrijmë te një fakt mposhtës, i cili thotë se në një jetë të varfër, fshatare dhe të përbashkët për të dyja, ndryshimi i vetëm është te feja. Pala maqedonase, sado që të mohohet ai fakt, beson se shqiptarët janë të prapambetur, të thjeshtë, agresivë dhe se kanë mbetur prapa maqedonasve në kulturë. Epo, këtu vijmë te pika vendimtare e analizës. Para së gjithash, njerëzit rrallë i japin vetes një shans real për t’u takuar dhe për të ndarë një jetë së bashku. Sado që të ketë përparim, është ende i vogël në bashkëjetesën dhe këtu kemi një hipokrizi të tmerrshme për çështjen e “të jetuarit së bashku”. Në pjesën më të madhe është vetëm pasojë e politikës. Populli nuk është aq thellësisht, sa i ndarë politikisht dhe i kundërshtuar.

Në qytetet më të mëdha si Shkupi, vështirë se dikush do të jetë i virtytshëm të pranojë një të vërtetë, dhe ky është fakti që trashëgimia e qytetërimit nga koha turke, i detyroi jo vetëm shqiptarët, por edhe maqedonasit të jetojnë në ambientin e “Alla Turka”. të flasësh turqisht, të veshësh “fez” dhe të sillesh në përputhje me momentin qytetërues të Perandorisë Osmane. Edhe zotërinjtë maqedonas quheshin “çorbaxhii” që do të thotë një lloj titulli civil për një njeri të madh në mjedisin e tyre. Nuk kishte maqedonas që të mos fliste turqisht, nëse donte të funksiononte fare në komunitet. E njëjta gjë ishte edhe me shqiptarët. Prandaj, le të kthehemi te shqiptarët dhe t’u kujtojmë atyre se familjet që jetonin në qytete flisnin turqisht dhe ishin përshtatur me vlerat e qytetërimit, modës, kulturës dhe mënyrës së jetesës turke. Dhe kjo i referohej momentit kyç, dhe ky është shkrim-leximi dhe edukimi. Shumica e turqve të deklaruar në Shkup janë në fakt shqiptarë me origjinë. Jo të gjithë. Por, familjet e qytetit po. Ka shumë shqiptarë që janë deklaruar turq, por rrënja e tyre është “shqiptar origjinal”! Asgjë më ndryshe nuk ndodhi me maqedonasit dhe as me rajonin më të gjerë. Pra, për të përmbledhur se nëse flasim për “njerëz urbanë”, dallimi midis shqiptarëve dhe maqedonasve është pothuajse inekzistent, përveç siç thamë në fe dhe gjuhë. Po të kemi parasysh se ka shqiptarë ortodoksë (shkretët), por edhe katolikë, atëherë pothuajse nuk ka dallim në krijimin e stereotipit dhe fenomenit fizik social.

Epo, tani vijmë te pjesa kyçe që krijon stereotipe të dallimit. Selakët! Jo fshatarët! Selakët! Migrimi fshat-qytet ka sjellë tmerrësisht shumë selakë nga të dyja palët që nuk dinë gjë tjetër veçse të ndryshojnë në origjinën e tyre dhe jo në kulturën, sjelljen dhe mënyrën e jetesës. Ajo që është më e frikshme, askush nuk po punon për të promovuar diversitetin dhe për ta promovuar atë si një pasuri kombëtare, por përkundrazi, ka krijuar një fushë fantastike për krijimin e një mjedisi ku “sa më ndryshe të jesh, aq më fraer je”. Kështu, fusha në të cilën fshatarët panë një front të vetëm për vetëpromovim u bë një biznes fantastik. Politika ka bërë të veten me kauzat kombëtare mbi të cilat ultra-nacionalistët kanë punuar edhe më shumë për të krijuar imazhin e tyre si një markë që duhet të thotë kush je dhe çfarë je. Nuk është vetëm te shqiptarët, por edhe te maqedonasit. Nëse maqedonasit mendojnë se janë më të mirë se shqiptarët, atëherë kanë një problem serioz me veten e tyre. Këta selakë hynë në politikë dhe filluan të krijojnë jetë publike në të cilën e vetmja mënyrë për të qenë relevant ishte mbyllja në rrethet e tyre. Dhe të dyja palët janë të mbyllura në qarqe që janë absolutisht larg asaj që quhet modernizëm, bashkëpunim, kultivim i polikulturës, asimilim i vlerave pozitive. Nacionalizmi ka krijuar një fushë për të ushqyer vlerat e veta, jo shpesh kuazi-vlera, në kurriz të vlerave të përbashkëta kulturore dhe qytetëruese.

Për të mos shkruar për maqedonasit për të cilët do të më duheshin edhe pesëmbëdhjetë kolumna për t’i paraqitur, do të ndalem tek shqiptarët. Disertacionet e doktoraturës mund të shkruhen për maqedonasit në përcaktimin “cila çorape në cilën këmbë shkon”. Në mesin e shqiptarëve, siç thashë, brenda ka multikulturalizmin shqiptar, i cili fatkeqësisht pak theksohet dhe afirmohet në Maqedoni. Ka tre nivele. I pari është ai urban, esnaf që po pakësohet në numër sepse fluksi i selakëve është i madh. Më së shumti flasin turqisht përveç shqipes, sepse mbartin vlera familjare me origjinë urbane. Kurrë nuk mund t’i njihni nëse nuk prezantoheshin ose nuk flisnin gjuhë tjetër përveç maqedonishtes. Niveli i dytë janë ata shqiptarë që nuk janë myslimanë dhe që për nga vlera e tyre tradicionaliste civilizuese nuk ndryshojnë shumë nga ai maqedonas, sepse i bashkon feja. Shpesh ata nuk dinë as të flasin shqip. Për shumë arsye. Niveli i tretë është ai “selakëve”, i cili e ka kthyer tmerrësisht prapa karakterin dhe stereotipin e shqiptarit të sotëm. Në fushatën e tyre për t’u vendosur në zonat urbane, ata fillimisht ua kanë shkërdhyer mamanë vendasve shqiptarë, pastaj maqedonasve dhe më pas gjithçka tjetër. Pse!? Si!? Pra, në pamundësinë e tyre për t’u vendosur në një mënyrë tjetër, ata imponuan në mënyrë më agresive sistemin e tyre të vlerave që janë shumë të ndryshëm nga ato parametra realë urbanë, modernë dhe progresivë të jetesës moderne. Dhe maqedonasit e përdorën këtë për tallje. Po! Po ata maqedonas që as nuk dinë çfarë të bëjnë me veten e tyre. Kështu u krijua një atmosferë e “të shurdhrit qeshin memecët”. Dhe kur e sheh, gjithçka zbret në primitivizëm, në mjerim njerëzor, në ikje nga vetja, duke u tallur me tjetrin! Por, për të qenë të qartë, sa më shumë popullsi ka Maqedonia, aq më shumë janë të gjithë – i njëjti mut! Edhe turku edhe kauri, edhe qorri edhe sakati!

OOO XHEMAT – a e di atë këngën “Këndo more bylbyl,.. qija nonen n zymbyl”! Ka do që të kthehesh, bythën e ke mbrapa. Prandaj hesht e mos ha gurabi!

(Autori është kolumnist i rregullt i gazetës KOHA)